Voor miljoenen Brazilianen dreigt de rantsoenering van elektriciteit. Oorzaak is de droogte, en die hangt nauw samen met de ontbossing in het Amazonewoud, zeggen experts.
Inwoners van Itu, São Paulo trekken de straat op in augustus 2014 om het gebrek aan water aan te kaarten. Martha Slivak
'De ontbossing verandert niet alleen de stroming, ze leidt ook tot landbouwactiviteit, waarbij pesticiden in de rivier terechtkomen, zoals in de Boven-Xingú. De waterkwaliteit gaat achteruit, stellen de inheemse bewoners er vast.' CIFOR
Veel inwoners van favellas tappen illegaal electriciteit af.
Twee derde van de Braziliaanse stroombevoorrading komt van rivieren met stuwmeren. Het waterpeil in die rivieren is nu alarmerend laag.
Het scherpt het debat over de klimaatverandering, de ontbossing en het Braziliaanse energiemodel flink aan.
'Extreme weerfenomenen komen steeds vaker voor. Men moet daarom diversifiëren en de afhankelijkheid van waterkrachtcentrales en centrales op fossiele brandstoffen verminderen', zegt Delcio Rodrigues, ondervoorzitter van het Instituto Vitae Civilis.
Inwoners van Itu, São Paulo trekken de straat op in augustus 2014 om het gebrek aan water aan te kaarten.
Meer thermische centrales
Waterkracht was goed voor bijna 90 procent van de elektriciteitsproductie tot 2001. Toen klapte het systeem in elkaar en moest men de stroom acht maanden lang rantsoeneren. Sindsdien rukten de thermische centrales op, de meeste op olie. Die zijn duurder en vervuilen meer.
Vandaag zijn de thermische centrales goed voor 28 procent van de stroomproductie, de waterkrachtcentrales voor 66 procent. Andere energiebronnen spelen nauwelijks een rol.
Voorstanders van waterkrachtcentrales pleiten voor een terugkeer naar grote reservoirs, die beter bestand zijn tegen lange droogteperiodes. De huidige centrales zijn destijds uit milieuoverwegingen zo gebouwd dat ze slechts gedurende korte tijd water kunnen vasthouden, zeggen ze.
Ontbossing
'De bossen vormen begin, midden en eindpunt van de stroom.'
Maar 'het grootste waterreservoir is het bos', werpt Rodrigues op. Zonder ontbossing zou de bodem meer water vasthouden.
'De bossen vormen begin, midden en eindpunt van de stroom', zegt klimaatonderzoeker Antonio Donato Nobre van het Onderzoeksinstituut voor het Amazonegebied. 'Ze produceren de atmosferische vochtigheid, de infiltratie en opslag van de neerslag in de bodem en de bescherming van de reservoirs.'
'In het Amazonegebied is al 47 procent van het bos getroffen, de som van de volledige kap, die al bijna 20 procent bedraagt, en de achteruitgang.' Dat werkt branden in de hand. 'Vroeger geraakten die niet in vochtige bosgebieden, nu doen ze dat wel. Zo gaan uitgestrekte gebieden in vlammen op. In tegenstelling tot de bomen in de Cerrado zijn die in het Amazonegebied niet bestand tegen het vuur. Het duurt honderden jaren voor ze hersteld zijn.'
'De ontbossing verandert niet alleen de stroming, ze leidt ook tot landbouwactiviteit, waarbij pesticiden in de rivier terechtkomen, zoals in de Boven-Xingú. De waterkwaliteit gaat achteruit, stellen de inheemse bewoners er vast.'
Minder regen
Nobre vreest dat de ontbossing het Zuid-Amerikaanse klimaat beïnvloedt. Mogelijk valt daardoor minder regen in het zuidoosten van Brazilië, het deel met de meeste inwoners en dus de grootste energiebehoefte.
'Er zijn geen studies over de hoeveelheid vochtigheid die naar de verschillende stroombekkens getransporteerd wordt', geeft hij toe. Zonder zulke studies is het moeilijk de precieze klimaatrelatie tussen het Amazonegebied en andere regio's vast te stellen.
Maar in het oostelijke deel van het Amazonegebied, waar de vernieling en achteruitgang het grootst zijn, zijn al klimaatveranderingen zichtbaar. Zo is de neerslag er verminderd en is de droogteperiode er langer geworden, zegt hij.
Verlies voor Belo Monte
In het Amazonegebied worden nog acht grote waterkrachtcentrales gebouwd. Ook die kunnen verliezen lijden.
In Canarana, waar de Xingú ontspringt, kan 2015 het droogste jaar sinds het begin van de metingen (14 jaar geleden) worden, zegt het Instituto Socioambiental (ISA), dat in het gebied duurzaamheidsprogramma's voor inheemse gemeenschappen ontwikkelt. Als die trend zich doorzet, kan dat gevolgen hebben voor de Belo Monte-waterkrachtcentrale 1200 kilometer stroomafwaarts.
De centrale, die in aanbouw is en in 2019 van start moet gaan, zal een capaciteit van 11.233 megawatt hebben. Daarmee wordt het de derde grootste waterkrachtcentrale ter wereld.
Maar met de huidige ontbossing- en neerslagtrend kan de centrale tegen 2050 maar liefst 38 procent van zijn geplande capaciteit verliezen, stelden acht Braziliaanse en Amerikaanse onderzoekers al in 2013 in het tijdschrift van de Nationale Academie voor Wetenschappen van de Verenigde Staten.
In het Amazonegebied worden nog acht grote waterkrachtcentrales gebouwd. Ook die kunnen verliezen lijden. Op de Madeirarivier deden zich vorig jaar uitzonderlijke overstromingen voor in de zone waar zich de nieuwe waterkrachtcentrales van Jirau en Santo Antônio bevinden. Beide centrales kwamen daardoor in de problemen.
Steeds meer intense fenomenen
In het zuidelijke deel van het Amazonegebied ziet men 'steeds meer intense fenomenen, met steeds zwaardere droogteperiodes en overstromingen', zoals de hevige droogte in 2005 en 2010 en de abnormale overstromingen in 2009 en 2012, zegt hydroloog Naziano Filizola van de Federale Universiteit van Amazonas.
'De ontbossing verandert niet alleen de stroming, ze leidt ook tot landbouwactiviteit, waarbij pesticiden in de rivier terechtkomen, zoals in de Boven-Xingú. De waterkwaliteit gaat achteruit, stellen de inheemse bewoners er vast.'
Bovendien verergert ook de bouw van de centrales zelf de situatie. Het trekt namelijk arbeiders aan van elders, waardoor de lokale bevolking aangroeit zonder dat de omstandigheden daaraan zijn aangepast.
Oorzaak van de dreigende rantsoenering van stroom is de droogte.
Droogte aan de bron
De energiecrisis is ook voelbaar in de hooglanden van de Planalto Central, vooral in het uitgestrekte savannegebied de Cerrado. Daar ontstaan de belangrijkste rivierbekkens voor waterkrachtcentrales.
De Paraná, de belangrijkste rivier voor de waterkrachtcentrales, haalt meer dan de helft van zijn water uit de Cerrado.
Het Tocantinsbekken haalt zelfs 60 procent van zijn water uit dit gebied, zegt Jorge Werneck, onderzoeker van Embrapa, het Braziliaanse Bedrijf voor Landbouw- en Veeteeltonderzoek.
Beide rivieren drijven de grootste twee waterkrachtcentrales van Brazilië aan: in Itaipú (gedeeld met Paraguay) en Tucuruí. Ze behoren tot de vijf grootste ter wereld.
Een ander voorbeeld is de São Francisco, de belangrijkste energiebron voor de regio Noordoosten. De rivier haalt maar liefst 94 procent van zijn water uit de Cerrado.
Verband met ontbossing
Link
Lees ook: Europese consument oorzaak wereldwijde ontbossing
Ook in zijn waarnemingsstation in de omgeving van Brasilia, waar meerdere rivieren ontspringen, stelt Werneck vast dat de droogteperiodes almaar langer worden. 'Maar er ontbreken gegevens en studies om het verband tussen de ontbossing in het Amazonegebied en de neerslagveranderingen in het Centrum-Westen en het Zuidoosten van Brazilië te bevestigen', zegt hij.
In 2014 was er droogte in deze regio's, die het grootste deel van de Cerrado vormen, maar 'er was toen geen tekort aan vochtigheid in het Amazonegebied. Het regende zelfs veel in de staten Rondônia en Acre.' Door die overvloedige regen waren er in het nabijgelegen Bolivia en Peru zelfs hevige overstromingen.
http://www.mo.be/nieuws/brazilianen-moe ... ntsoeneren